Consciousness is bound by the senses. Beyond that, beyond the senses, men must go in order to arrive at truths of the spiritual world, and there are even now persons who succeed in going beyond the bounds of the senses. These are called Rishis, because they come face to face with spiritual truths. (Complete Works of Swami Vivekananda, Vol. 3, Pg. 253)

ज्ञान पंचेन्द्रियों द्वारा सीमाबद्ध है | आध्यात्मिक जगत्‌ के सत्य को प्राप्त करने के लिए मनुष्यों को ज्ञान की अतीत भूमि में इन्द्रियों के परे जाना होगा। और इस समय भी ऐसे मनुष्य हैं, जो पंचेन्द्रियों की सीमा के परे जा सकते हैं | ये ही ऋषि कहलाते हैं, क्योंकि उन्होंने आध्यात्मिक सत्यों का साक्षात्कार किया है ।

ચેતના ઇન્દ્રિયોથી બદ્ધ છે. આધ્યાત્મિક જગતનાં સત્યોએ પહોંચવા માટે મનુષ્યે એથીયે પર ઇન્દ્રિયોને વટાવીને જવું જોઈએ. અત્યારે પણ એવા પુરુષો છે કે જેઓ ઇન્દ્રિયોની પેલે પાર જવામાં સફળ થાય છે. આવા પુરુષોને ઋષિઓ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તેઓ આધ્યાત્મિક સત્યોની તદ્દન સન્મુખ પહોંચી જાય છે. (સ્વામી વિવેકાનંદ ગ્રંથમાળા ભાગ. ૪ પૃ. ૧૩૮)

চেতনা পঞ্চেন্দ্রিয় দ্বারা সীমাবদ্ধ । আধ্যাত্মিক জগতের সত্য লাভ করিতে হইলে মানুষকে ইন্দ্রিয়ের বাহিরে যাইতেই হইবে। আর এখনও এমন সব লোক আছেন, যাঁহারা পঞ্চেন্দ্রিয়ের বাহিরে যাইতে সমর্থ। ইঁহাদিগকেই ঋষি বলে; কারণ ইঁহারা আধ্যাত্মিক সত্যসমূহ সাক্ষাৎ করিয়া থাকেন।

ఎరుక ఇంద్రియాల చేత పరిమితమైంది. దాన్ని దాటి ఇంద్రియాలను దాటి ఎగసిపోవాలి. అప్పుడు ఆధ్యాత్మిక ప్రపంచపు సత్యాలు మనకు గోచరిస్తాయి. ఈ ఇంద్రియాల హద్దులను దాటిపోవడంలో సామర్థ్యాన్ని గడించిన పురుషులు ఈ కాలంలో కూడ వున్నారు. ఆధ్యాత్మిక సత్యాలను వారు ప్రత్యక్షంగా తెలిసికోవడం వల్ల వారిని ‘ఋషులు’ అంటారు.

ଜ୍ଞାନ ପଥେନ୍ଦ୍ରିୟ ଦ୍ବାରା ସୀମାବଦ୍ଧ । ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜଗତର ସତ୍ୟଲାଭ କରିବାକୁ ହେଲେ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏହାର ଅତୀତ ପ୍ରଦେଶକୁ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟର ବାହାରକୁ ଯିବାକୁ ହିଁ ହେବ । ପୁଣି ଏବେ ମଧ୍ୟ ଏପରି ବ୍ୟକ୍ତିସମୂହ ଅଛନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିୟର ସୀମାର ବାହାରକୁ ଯିବା ପାଇଁ ସମର୍ଥ । ସେମାନଙ୍କୁ ‘ଋଷି’ କହନ୍ତି; କାରଣ, ସେମାନେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସତ୍ୟସମୂହର ସାକ୍ଷାତ୍କାର କରିଥାଆନ୍ତି ।