The Jnani aims at the wholeness of things, at that one absolute and generalised Being, knowing which he knows everything. The Bhakta wishes to realise that one generalised abstract Person, in loving whom he loves the whole universe. The Yogi wishes to have possession of that one generalised form of power, by controlling which he controls this whole universe. (Complete Works of Swami Vivekananda, Vol. 3, Pg. 81)

ज्ञानी पुरुष ऐसी एक समष्टि की, ऐसे एक निरपेक्ष और व्यापक तत्त्व की कामना करता है, जिसे जानने से वह सब कुछ जान सकें। भक्त उस एक सर्वव्यापी पुरुष की साक्षात्‌ उपलब्धि कर लेना चाहता है, जिससे प्रेम करने से वह सारे विश्व से प्रेम कर सके। योगी उस मूलभूत शक्ति को अपने अधिकार में लाना चाहता है, जिसके नियमन से वह इस सम्पूर्ण विश्व का नियमन कर सके।

જે એક વસ્તુને જાણવાથી સર્વ વસ્તુ જાણવામાં આવે છે તે સમગ્ર એક્તા, એક નિરપેક્ષ સમષ્ટિ સત્તા જ જ્ઞાનીનું ધ્યેય છે. ભક્ત તે સર્વવ્યાપી નિરપેક્ષ તત્ત્વને પ્રત્યક્ષ કરવા ઇચ્છે છે કે જેની સાથે પ્રેમ કરવાથી સમસ્ત વિશ્વને પ્રેમ થાય છે. યોગી તે એક સમષ્ટિભૂત શક્તિ ઉપર અધિકાર પ્રાપ્ત કરવા ઇચ્છે છે, જેના નિયંત્રણથી આ સમગ્ર વિશ્વનું નિયંત્રણ થઈ શકે. (સ્વામી વિવેકાનંદ ગ્રંથમાળા ભાગ. ૩ પૃ. ૧૨૨)

জ্ঞানীর লক্ষ্য—যাঁহাকে জানিলে সমুদয় জানা যায়, সেই সমষ্টিভূত, এক, নিরপেক্ষ, সর্বভূতের মধ্যগত সামান্যভাবস্বরূপ পুরুষকে জানা। ভক্ত চান—যাঁহাকে ভালবাসিলে এই চরাচর বিশ্বব্রহ্মাণ্ডের প্রতি ভালবাসা জন্মে, সেই সর্বগত পুরুষপ্রধানকে সাক্ষাৎ উপলব্ধি করিতে; যোগীর আকাঙ্ক্ষা—সেই সকলের মূলীভূত শক্তিকে জয় করা, যাহাকে জয় করিলে সমুদয় জগৎকে জয় করা যায়।

భారతీయ మత వేదాంతాలలోని ఏకైక జిజ్ఞాస. వస్తువుల అఖండ స్వరూపాన్ని, సర్వమూ తానే ఐన నిర్విశేషసత్తను, దేనిని తెలుసుకోవటం సర్వం తెలుసుకోవటం అవుతుందో దానినే జ్ఞాని లక్షిస్తాడు. సర్వమూ తానే అయి ఇట్టివాడట్టివాడనరాని పురుషుణ్ణి, ఎవరిని ప్రేమించటం సర్వాన్ని ప్రేమించటం అవుతుందో అతణ్ణి భక్తుడు సాక్షాత్కరించుకో గోరతాడు. సమస్త శక్తులూ తానే ఐన శక్తిని, దేన్ని వశపరచుకొంటే విశ్వాన్నంతా వశపరచుకొన్నట్లవుతుందో అలాంటి శక్తిని పొందాలని యోగి కోరతాడు.

ଯାହାଙ୍କୁ ଜାଣିଲେ ସମୁଦାୟକୁ ଜଣାଯାଏ, ସେହି ସମଷ୍ଟିଭୂତ, ଏକ, ନିରପେକ୍ଷ, ସର୍ବଭୂତର ମଧ୍ୟଗତ ସାମାନ୍ୟ ଭାବସ୍ବରୂପ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ଜାଣିବା ହିଁ ଜ୍ଞାନୀର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଯାହାଙ୍କୁ ପାଇଲେ ଏହି ଚରାଚର ବିଶ୍ବବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ପ୍ରତି ଭଲ ପାଇବା ଜନ୍ମିଥାଏ, ଭକ୍ତ ସେହି ସର୍ବଗତ ପୁରୁଷପ୍ରଧାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ୍‌ ଉପଲବ୍ଧ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି; ଯୋଗୀ ପୁଣି ସେହି ସକଳର ମୂଳୀଭୂତ ଶକ୍ତିକୁ ଜୟ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି—ଯାହାଙ୍କୁ ଜୟ କଲେ ସମୁଦାୟ ଜଗତକୁ ଜୟ କରାଯାଏ ।