…how can you know that Self through your mind? But this only becomes known, after all, that the mind cannot reach the pure Self, no, nor even the intellect. Our relative knowledge ends just there. Then, when the mind is free from activity or functioning, it vanishes, and the Self is revealed. This state has been described by the commentator Shankara as or supersensuous perception. (Complete Works of Swami Vivekananda, v. 6 pg. 475)

..मन के द्वारा उस आत्मा को कैसे जानोगे ? जान इतना सकते हो कि मन या बुद्धि कोई भी शुद्धात्मा के पास नहीं पहँच सकती । ज्ञान की दौड़ यहीं तक है । परन्तु आगे जब मन विकल्परहित या वत्तिहीन होता है तभी मन का लोप होता है और तभी आत्मा प्रत्यक्ष होती है । इस अवस्था का वर्णन भाष्यकार श्री शंकराचार्य ने “अपरोक्षानुभूति’ कहकर किया है ।

…મન દ્વારા તે આત્માને કેવી રીતે જાણી શકાય? માત્ર એટલું જ જાણી શકાય છે કે શુદ્ધ આત્મા સુધી મન પહોંચી શકે નહિ, બુદ્ધિ પણ પહોંચી શકે નહિ. આપણું સાપેક્ષ જ્ઞાન અહીં જ પૂરું થાય છે. જ્યારે મન કામ કરતું અટકે ત્યારે તે અદૃશ્ય થઈ જાય છે અને આત્મા પ્રગટ થાય છે. આ અવસ્થાને ભાષ્યકાર શંકરાચાર્ય अपरोक्षानुभूति કહે છે. (સ્વામી વિવેકાનંદ ગ્રંથમાળા ભાગ. ૮ પૃ. ૪૦૩)

…মন দ্বারা সে আত্মাকে কিরূপে জানবি? তবে এইটে মাত্র জানা যায় যে, মন শুদ্ধাত্মার নিকট পৌঁছাতে পারে না, বুদ্ধিটাও পৌঁছাতে পারে না। জানাজানিটা এই পর্যন্ত। তারপর মন যখন বৃত্তিহীন হয়, তখনই মনের লোপ হয় এবং তখনি আত্মা প্রত্যক্ষ হন। এই অবস্থাকেই ভাষ্যকার ‘অপরোক্ষানুভূতি’ বলে বর্ণনা করেছেন।

నీ మనస్సు ద్వారా నీవు ఆత్మను ఎలా తెలుసుకోగలవు? అందువల్ల, తేలిందేమంటే, “నిర్మలమైన ఆత్మను మనస్సు చేరలేదు. (తెలుసుకో లేదు) అంతేకాదు, బుద్ధి కూడా తెలుసుకోలేదు. ” మన వ్యావహారిక జ్ఞానం అంతటితో సరి. మనకు తెలిసింది అంత మాత్రమే! తర్వాత, మనస్సు పనిచెయ్యటం నుండి ఎప్పుడు అవిముక్తమౌతుందో అప్పుడా మనస్సు అదృశ్యమౌతుంది. దీన్నే మనోనాశనం అంటారు. సంకల్ప వికల్పాత్మకమైన మనోనాశనం తర్వాతనే ఆత్మ సాక్షాత్కరిస్తుంది. ఈ స్థితినే అపరోక్షానుభూతి లేదా అతీంద్రియ దర్శనం అని భాష్యకారుడైనశ్రీ శంకరులు వర్ణించారు.

ମନଦ୍ବାରା ସେହି ଆତ୍ମାକୁ କିପରି ଜାଣିବୁ ? ତେବେ ଏତିକିମାତ୍ର ଜଣାଯାଏ ଯେ, ମନ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମା ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ । ବୁଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ ପହଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ । ଜଣାଜଣି ଏହି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ତା’ପରେ ମନ ଯେତେବେଳେ ବିକଳ୍ପ ବା ବୃତ୍ତିହୀନ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ମନର ଲୋପ ହୁଏ ଏବଂ ସେତିକିବେଳେ ଆତ୍ମା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ଅବସ୍ଥାକୁ ହିଁ ଭାଷ୍ୟକାର ଶଙ୍କର ‘ଅପରୋକ୍ଷାନୁଭୂତି’ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଅଛନ୍ତି ।