અમૃતવાણી : ઈશ્વરનાં વિવિધ રૂપ

ઈશ્વર વિવિધ રૂપે દેખાય છે  કોઈક વાર મનુષ્યરૂપે તો કોઈ વાર ચિન્મયરૂપે. પણ દિવ્ય રૂપોમાં શ્રદ્ધા જોઈએ.

સચ્ચિદાનંદરૂપ કેવું છે એ કોઈ કહી શકે નહીં, એટલે એણે પ્રથમ અર્ધનારીશ્વરનું રૂપ લીધું. શા માટે તે જાણો છો ? પ્રકૃતિ અને પુરુષ બંને પોતે જ છે, એમ દર્શાવવા માટે. તેનાથી પણ નીચેની કક્ષાએ આવી, સચ્ચિદાનંદે અનેક પુરુષો-પ્રકૃતિઓનાં રૂપ ધારણ કર્યાં.

સમુદ્રનું પાણી દૂરથી ઘેરા નીલ રંગનું દેખાય છે પણ જ્યારે તમે થોડુંક હાથમાં લો એટલે ચોક્ખું અને રંગ વગરનું જણાશે. એ રીતે દૂરથી શ્રીકૃષ્ણ ઘનશ્યામ દેખાય છે, પણ એ એવા નથી. એ ઉપાધિ રહિત, વર્ણરહિત, નિરંજન છે.

શ્રીકૃષ્ણને ત્રિભંગ એટલે ત્રણ ઠેકાણેથી વળેલા કહેવાય છે. કુમળી વસ્તુને જ વાળી શકાય. એટલે શ્રીકૃષ્ણનું આ રૂપ નિર્દેશે છે કે એક કે બીજી રીતે એ કુમળા થયા છે, પ્રેમ, અનુરાગને કારણે એ શક્ય બન્યું છે.

ભક્ત : કાલીમાતાને યોગમાયા કેમ છે ?

ઠાકુર : યોગમાયા એટલે પુરુષ અને પ્રકૃતિનો યોગ. તમે જે કંઈ પણ જુઓ છો એ બધું પુરુષપ્રકૃતિનો યોગ છે. શિવકાલીની મૂર્તિમાં શિવના ઉપર કાલી ઊભી છે, તમે એ શું જોયું નથી ? શિવ શબની જેમ પડ્યા છે અને કાલી શિવની તરફ તાકી રહી છે. આ બધું પુરુષપ્રકૃતિનો યોગ છે. પુરુષ નિષ્ક્રિય છે એટલે શિવ શબની જેમ પડ્યા છે. પુરુષની સાથે જોડાઈને પ્રકૃતિ સૃષ્ટિ, સ્થિતિ, પ્રલય જેવાં બધાં કાર્યો કરી રહી છે. રાધાકૃષ્ણની યુગલમૂર્તિનો પણ આ જ અર્થ છે.

સાધકને પ્રથમ દર્શન દશ હાથવાળી દુર્ગાનું, વિશ્વની પરમા શક્તિનું થાય. એ સ્વરૂપમાં શક્તિ અને મહિમાની મોટી અભિવ્યક્તિ છે. પછી એ દ્વિભુજા દેખાય છે; વિવિધ અસ્ત્રશસ્ત્ર સાથેની એ દશ ભૂજાઓ હવે નથી દેખાતી. પછી ગોપાલ રૂપ દેખાય છે, એ રૂપમાં શક્તિ કે મહિમા કંઈ નથી – એ તો એક તદ્દન કોમળ શિશુ છે. એનાથી યે ચડિયાતું દર્શન છે  જ્વલંત જ્યોતનું દર્શન.

પ્રત્યેક પદાર્થ નારાયણ છે. મનુષ્ય નારાયણ છે, પશુ નારાયણ છે, અન્ન નારાયણ છે, મૂર્ખ પણ નારાયણ છે. જે કંઈ અસ્તિત્વ ધરાવે છે તે નારાયણ છે. નારાયણ વિવિધરૂપે લીલા કરે છે.
(શ્રીરામકૃષ્ણદેવની અમૃતવાણી-પૃષ્ઠ ૧૮૩-૮૪)